‘De dankdienst voor het leven van die en die vindt plaats op dan en dan in kerk zus en zo...’
Dankdienst. Ik weet niet precies wanne
er dat woord er is ingeslopen, maar opeens was het er. En als dat dan eenmaal gangbaar is, aapt iedereen het na. Waarom eigenlijk? Wie heeft bedacht dat we een rouwdienst een dankdienst moesten gaan noemen?
Ik heb geen idee, maar het doet me wel wat, merk ik. Het klinkt mooi hoor: we danken voor wat we in het leven van de overledene ontvangen hebben. Maar er klopt iets niet, want het suggereert dat we in zo’n dienst komen danken. Natuurlijk is er vast ook veel om dankbaar voor te zijn. Maar volgens mij zijn we er op dat moment niet voor het leven, we zijn er voor de dood. De harde, meedogenloze dood.
Als Jezus in Johannes 11 bij de zussen van Lazarus komt, huilt hij dikke tranen met hen mee om het verlies van hun dierbare broer. Ik zie hem nergens roepen: ‘Dank U Heer, voor de geweldige vriendschap die we hadden!’ Hier wordt niet gedankt voor het leven van Lazarus, hier wordt gehuild om zijn dood! Natuurlijk wordt in de praktijk van zo’n dienst niet alleen gedankt. Er is stilte, er wordt gezongen, er wordt gehuild en zelfs gelachen. Er wordt gebeden, maar ook... vermeden.
sluizen open
En dat is waar mijn probleem met het woord dankdienst vandaan komt. ‘Wat was ze flink hè?!’ wordt gezien als de kracht van een nabestaande die niet huilt. Maar het is juist sterk als de sluizen open gaan. Zoals een bedorven maaltijd je kan laten overgeven, heeft een heftig verdriet ook een uitweg nodig. In de tijd van de Bijbel wisten ze daar wel raad mee. Daar werden klaagvrouwen ingehuurd om luidkeels te huilen. Kennelijk was men toen ook al geneigd de tranen in te slikken en verdriet voor thuis te bewaren.
Mijn grootste verlies overkwam me toen ik zes was. Mijn lieve mama stierf na een kort en heftig ziekbed. We hadden een dankdienst kunnen houden omdat haar lijden zo verschrikkelijk was dat haar sterven een verlossing was. En vanuit dat perspectief is de opluchting heus begrijpelijk. Maar als achterblijvers zit je daar op je Golgotha; kapot van verdriet, verslagen en ontgoocheld. Ik kon toen niet huilen. Ik was een klein kind die het fascinerend vond hoe zo’n kist de grond in kon verdwijnen, maar nog niets begreep van een definitief afscheid. Ik werd een toeschouwer van mijn eigen verhaal. Het duurde tientallen jaren voordat de tranen kwamen. Binnen de veilige muren van een therapieruimte durfde ik stukje bij beetje achter mijn gewapende beton vandaan te komen.
ruimte voor verdriet
Mijn verhaal kan dat van jou zijn, want ik zie het dagelijks om mij heen. Kinderen die hun emoties wegstoppen om niet tot last te zijn. Veelal gevoed door ouders die hen verbieden hun verdriet te laten zien: ‘Hou toch eens op met dat gejank!’ Een klap krijgen en er niet om mogen (of willen) huilen. Of de iets mildere maar even schadelijke boodschap: ‘Stil maar, je hoeft niet te huilen.’
Ken je deze stemmen? Dan krijg je ze maar moeilijk uit je hoofd. Het zal je houding blijvend beïnvloeden ten opzichte van de emoties van de ander en die van jezelf. Het kost soms jaren therapie en dat kost ook nog eens bakken met geld. Dat had bespaard kunnen worden als er ruimte is om het verdriet te tonen, daar waar het zich aandient, met een nabije schouder die sterk genoeg is om het te dragen.
Wat mij betreft gaan we de klaagvrouwen (m/v) in ere herstellen om verdriet weer naar de openbare ruimte te halen. Een mooie stap in die richting vind ik de toenemende aandacht voor Eeuwigheidszondag, waarmee gisteren het kerkelijk jaar werd afgesloten. Een dag om stil te staan bij de doden. ‘Want er is een tijd om te huilen en een tijd om te lachen, een tijd om te rouwen en een tijd om te dansen’, zoals die oude wijze Prediker dat zegt.
Dus nu even geen dankdienst voor het leven maar een jankdienst voor de dood. Voor tissues en sterke schouders wordt gezorgd. Misschien dat we morgen dan weer kunnen dansen.
Deze column van Anita is gepubliceerd in het Nederlands Dagblad van maandag 22 november '21