‘Wel even netjes vragen of je daar mag spelen hè?’ Het is zo’n geijkt zinnetje dat je als opvoeder achter je kinderen aan roept om te zorgen dat ze zich vooral netjes en beleefd gedragen bij een ander. Het antwoord dat ik kreeg, was iets minder geijkt. ‘Denk je dat ik dom ben of zo? Dat zeg je zeker omdat ik zwart ben!’ Ik stond met m’n mond vol tanden. Zei hij dat echt? Ja, dat zei hij echt. En het was geeneens sinterklaastijd en ook van George Floyd had nog niemand in Nederland ooit gehoord.
Dat ik daarover verbaasd was, zegt meer over mij dan over hem. Voor mij leeft racisme niet iedere dag. Sterker nog, nu we dagelijks in een huis vol gekleurde mensen leven, vergeet ik gewoon dat onze huidskleur verschillend is. Ik heb het voorrecht het alleen te laten leven als het mij uitkomt. Voor hem is dat anders. Zijn kleur is er iedere dag en het maakt dat hij als vogelvrij door het leven gaat: ieder moment kan een aanval, een opmerking of een ‘grap’ zijn kant uit komen. Dat maakt hem - die toch al niet zo veel vertrouwen heeft geleerd - een achterdochtig kind.
moed inspreken
In de gesprekken die we met hem en de anderen voeren, valt me op dat ze er gelaten onder zijn. ‘Je moet je er gewoon niks van aantrekken’, spreken ze zichzelf moed in. Wanneer ik dat zinnetje hoor, in welke situatie dan ook, gaan mijn alarmbellen rinkelen. Daarmee zeg je namelijk tegen jezelf of de ander: ‘Jouw gevoel, je pijn, doet er niet zo toe, negeer dat maar.’ Dat is alsof je een schaar aanreikt voor de verbindingslijn tussen gevoel en verstand, tussen de ene persoon en de andere. Of nog beter gezegd: tussen het ene ras en het andere. Of je even wilt knippen.
Jouw gevoel, je pijn, doet er niet zo toe.
De bewustwording dat ook witte, christelijke, bevoorrechte en meestal best deugende mensen net zo goed met een flinke laag boter op het hoofd lopen, is na alle aandacht en protesten nu toch wel aardig doorgedrongen, lijkt me. Laat ik er daarom nu maar van uitgaan dat ik hier in mijn lezerspubliek geen mens zal aantreffen die vindt dat het ‘allemaal wel meevalt’ en ‘dat ze zich het niet zo moeten aantrekken allemaal’.
Ook ik dacht dat ik het allemaal wel aardig deed. Ik zou mezelf toch best op de borst mogen kloppen dat schoon- en pleegkinderen van alle kleuren en achtergronden op een warm welkom kunnen rekenen in ons huis. En toch begon ook daarin de afgelopen weken iets te knagen. Welke plek geef ik ze eigenlijk echt? Houd ik zelf graag de regie, de zorgende, helpende rol en daarmee hun afhankelijkheid van mij in stand? Hoe gelijkwaardig is dat eigenlijk? Het puzzelt me.
worden als deze kinderen
Ik zag op sociale media een filmpje rondgaan van een witte en een zwarte peuter die elkaar enthousiast in de armen vliegen. Met als boodschap: laten we worden als deze kinderen. Uit onderzoek blijkt dat kinderen al vanaf de babytijd het verschil kunnen waarnemen in huidskleur, maar de waarde die zij daaraan toekennen, ontstaat door gewenning en opvoeding. Een kind dat vanaf de geboorte verschillende huidskleuren ziet, zal dat niet opmerken als uitzonderlijk. Maar wanneer de helden van de jeugd - de Elsa’s en de Tarzans - allemaal wit zijn, is het niet verwonderlijk als dat de identificatiefiguren worden. Zelfs Jezus hebben we wit gemaakt. Het lijkt me dat we daarmee de diversiteit in het denken van onze kinderen niet erg stimuleren.
Hoe dan wel? Bijvoorbeeld door bewust de kleurverschillen in huis te brengen. Koop bijvoorbeeld niet alleen witte, maar ook zwarte barbies voor je kind. Let op wat je de kinderen laat lezen, want ook in boeken vindt veel stereotypering plaats. En breng kinderen bewust in contact met andere culturen. Dat gaat nooit lukken als wij allemaal besluiten in onze witte scholen, witte kerken en witte buurten te blijven rondhangen. Dan zullen mensen met een andere huidskleur altijd vreemdelingen en bijwoners voor ons blijven. Die ga je pamperen of je schopt ze de grens weer over. Maar écht gelijkwaardig wordt het daarmee niet.
Deze column schreef Anita voor het Nederlands Dagblad van 22 juni 2020.
