Onze brievenbus werd de afgelopen weken driemaal gevuld met post uit Duitsland. Het was ons gelukt om tijdens een vakantieverblijf van een week maar liefst drie keer een bekeuring te scoren, en ja, alle drie ook nog eens op hetzelfde traject. We nemen ons verlies; we reden daar inderdaad te hard en ja, die ezel en die steen, die nemen we ter harte. Gelukkig zijn de Duitse tarieven aanzienlijk vriendelijker dan de Nederlandse, dus de financiële schade is te overzien. Waar we hartelijk om hebben gelachen, is de manier waarop de Duitsers hun verkeersovertredingen communiceren. Naast de beschrijving van het vergrijp worden er twee frontale foto’s toegevoegd. Een van je nummerbord en een van het hoofd van de dader, die op dat moment achter het stuur zit. Mocht je jezelf niet herkennen op de foto, dan heb je het recht bezwaar te maken tegen de tenlastelegging.
Dat bezwaar was niet nodig. Dit waren onmiskenbaar onze hoofden. We stonden er beiden overigens niet echt florissant op; in de galerij der criminelen zouden we niet misstaan. Dat alleen al was reden genoeg om die boete zo snel mogelijk te betalen. Ik moet er toch niet aan denken dat deze chagrijnige versie van mezelf ooit in Opsporing verzocht wordt getoond.
geen gedragsverandering
Welk effect heeft een dergelijke straf nu eigenlijk op je gedrag? In mijn geval brengt het nauwelijks gedragsverandering teweeg, omdat ik niet overtuigd ben van de ernst van dit vergrijp. Het was maar een kleine geldboete; daar eet ik geen boterham minder om. Een zwaardere straf zou mij vooral boos hebben gemaakt. Op die Duitsers die op een weg waar je 70 mag rijden, een bord met 50 zetten als je een stadje nadert, en dan vervolgens pal na dat bord een flitspaal plaatsen. Je hebt nauwelijks tijd om je snelheid te minderen. Ik ben er vast van overtuigd dat geen enkel levend wezen hierdoor in gevaar is geweest. Er heeft bij mij dus geen morele verandering plaatsgevonden, want er is geen innerlijke overtuiging ontstaan dat de handeling gevaarlijk was. Dit zorgt er niet voor dat je je rijgedrag aanpast; het zorgt er misschien vooral voor dat je probeert onopgemerkt te blijven met je gedrag, om de straf te ontlopen. Dus dat je afremt op de plaats waar je een flitspaal vermoedt, om vervolgens het gaspedaal weer flink in te trappen.
Zo ontstaat een cultuur waarin het een deugd is elkaar te verklappen bij welke hectometerpaal de flitspalen staan, en waar zelfs nieuwsbulletins op de radio afsluiten met het prijsgeven van de flitslocaties. Het geeft het signaal af dat de wetgeving flauwekul is en je bedreven moet zien te worden in het ontlopen van de straf.
warme betrokkenheid
In de opvoeding van kinderen werkt dit eigenlijk precies hetzelfde. Als kinderen niet begrijpen waarom een regel wordt gehanteerd, of zelf het nut er niet van inzien, zullen ze zich enkel aan een regel houden uit angst voor de straf, óf vanwege een positieve relatie die ze met de regelgever hebben, waardoor ze de opvoeder niet willen teleurstellen. Maar zodra de opvoeder uit beeld is, verdwijnt de regel ook uit beeld. In beide gevallen wordt de regel niet geïnternaliseerd; er is geen innerlijke overtuiging gegroeid.
Wat werkt dan wel? Daar zijn al heel wat onderzoeken op losgelaten. Belangrijk blijkt dat kinderen schuldgevoel en empathie ontwikkelen voor de gevolgen van hun gedrag. En dat is voornamelijk een vrucht van warme betrokkenheid die opvoeders tonen, in combinatie met een heldere uitleg over het waarom van de regels. Dit wordt ook wel de autoritatieve benadering genoemd. Die geeft de meeste kans op een morele ontwikkeling waarbij regels vanwege intrinsieke motivatie worden nageleefd.
Of dat op Duitse Autobahnen ook gaat werken, betwijfel ik. Controle zonder warme betrokkenheid levert namelijk vooral weerstand op. Er zit niets anders op dan dus af en toe ook gewoon genoegen te nemen met ‘omdat ik het zeg’. Anders kost het je een vermogen aan boetes, of aan flitspaalverklikkers.
©Nederlands Dagblad
Anita Zeldenrust-vd Kuilen, 25 feb 2019